آموزش و پژوهش علوم صنعت برق

پرونده: تاثیر ترانسفورماتور بر مسائل زیست محیطی و سلامت انسان
☢️روغنهای آسکارل و آلوده به PCBs
✅ توضیحات استاندارد IEC60422 (ویرایش سال 2013) درخصوص روغنهای آسکارل و آلوده به PCB:
پلی کلریدهای بی فنیل (PCBs) خانواده ای از هیدروکربنهای آروماتیک کلردار مصنوعی هستند که مشخصات حرارتی🔥 و الکتریکی⚡️ مناسبی دارند. این مشخصات خوب بهمراه پایداری شیمیائی عالی، کاربردهای تجاری بسیاری برای این مواد بهمراه داشته است (مانند روغن آسکارل)
هرچند پایداری شیمیائی و تجزیه ناپذیری این مواد، نگرانی های زیادی را در خصوص آلودگی محیط زیست و سلامت انسان بدنبال داشته است. این نگرانی در خصوص اثرات زیست محیطی PCBs استفاده از آنرا از اوایل دهه 70 میلادی بشدت محدود نمود و از سال 1986 طبق یک توافقنامه بین المللی استفاده از این مواد در ترانسفورماتور ممنوع⛔️ شد. متاسفانه استفاده مشترک از تجهیزات سرویس و نگهداری این روغن با روغنهای عایقی معدنی، موجب آلودگی گسترده روغنهای معدنی در ترانسفورماتورهای فعلی       شده است.
⚠️مقدار PCB موجود در روغن ترانسفورماتور باید اندازه گیری شده تا از عدم آلودگی روغن به PCB اطمینان حاصل نمود. همچنین زمانی که خطر آلودگی وجود دارد (مانند تصفیه روغن، تعمیر ترانسفورماتور و ...) می بایست روغن را مورد آزمون قرار داده و درصورت وجود PCB بیش از حدود تعیین شده (50ppm) می بایست اقدامات ضروری جهت رفع آلودگی انجام گیرد.

لباسهای مخصوص کار با روغنهای آلوده به PCB

🔴

1. روغن آسکارل یک روغن سنتزی (ساخته شده در آزمایشگاه👩‍🔬) است که برخلاف روغن معدنی از نفت خام⚫️ گرفته نشده است. این روغن بعلت نسوز بودن و پایداری شیمیائی بالا از ابتدای دهه 30 میلادی در خازنها و ترانسفورماتورهای ضد انفجار (بخصوص ترانسهای توزیع ویژه صنایع و ترانسهایی که در مناطق مسکونی، برجها، ساختمانهای اداری، مترو و ... نصب می شوند) استفاده شد.
2.  در دهه 70 میلادی فهمیدند PCB تجزیه ناپذیر بوده و برای سلامتی انسان نیز بشدت مضر است بطوریکه تماس با آن یا استنشاق بخارات آن می تواند باعث ایجاد سرطانهای مختلف شود. همچنین در چند حادثه آتش سوزی مربوط به ساختمانهای تجاری و مسکونی در آمریکا مشخص شد روغن آسکارل در درجه حرارتهای بالای 800 درجه سانتیگراد دو گاز سمی و کشنده دای اکسین و فوران را تولید می کند که موجب مرگ آنی افرادی می شود که آنرا استنشاق کرده اند. از اواسط دهه 80 میلادی تولید این روغن و استفاده از آن در ترانسفورماتور ممنوعاعلام شد.
3. در ایران (و همچنین سایر کشورها) ترانسفورماتورهایی که با روغن آسکارل پر شده اند زیاد نیست. منتها بعلت استفاده مشترک از تجهیزات سرویس و نگهداری (مانند دستگاه سیرکوله و ...) تعداد بسیار زیادی از ترانسهای حاوی روغن معدنی نیز به PCB آلوده شدند. پس دو نوع آلودگی ترانس وجود دارد:

• روغن آسکارل
• روغن معدنی آلوده به PCB

🔴
☢️ طبق برآورد شرکت توانیر در حال حاضر حدود 200 هزار لیتر روغن آسکارل و سه میلیون لیتر روغن آلوده به PCB در ایران وجود دارد که در سالهای گذشته 400 هزار لیتر از این روغنهای آلوده پاکسازی شده اند.
☢️ سه راه برای شناسائی آلوده بودن روغن به PCB وجود دارد:

1.  ساده ترین روش شناسائی روغن آسکارل، بررسی پلاک مشخصات ترانس است (مطابق شکل ذیل) منتها در این روش ترانسهای با روغن معدنی و آلوده به PCB را نمی توان شناسائی نمود.
2.  چگالی روغن آسکارل از یک بیشتر است و اگر داخل ظرف حاوی روغن ریخته شود زیر آب💧 قرار می گیرد. لیکن چگالی روغن آلوده به PCB همان چگالی روغن معدنی بوده (کمتر از یک) و اگر در ظرف حاوی روغن ریخته شود بالای آب قرار می گیرد. پس این روش نیز برای شناسائی روغنهای معدنی آلوده به PCB کارآئی ندارد.
3.  بهترین راه شناسائی الوده بودن یا نبودن ترانس، انجام تست PCB است. این تست در اکثر آزمایشگاههای صنعت برق قابل انجام است.

☢️ مطابق بخشنامه توانیر مقدار مجاز PCB در روغن نو کمتر از 2ppm و در روغن ترانس در حال بهره برداری 50ppm است. و بیشتر از 50ppm ترانس باید پاکسازی یا معدوم شود.

نحوه شناسائی روغن آسکارل از روی پلاک مشخصات ترانسفورماتور

🔴

امحاء روغنهای آسکارل و آلوده به PCB
دو روش برای امحاء روغنهای آسکارل و آلوده به PCB در ایران مورد استفاده قرار گرفته است:

1-روغنهای معدنی آلوده به PCB کمتر از 7000ppmm ⬅️ روش شیمیائی (پایه سدیم):در این روش از ترکیب PCB با سدیم  ، مولکول بای فنیل و نمک تولید می شود که ترکیبی کاملا بی خطر و  واکنشی غیر قابل برگشت است. روغن نیز در این حالت بازپالایش شده و مجدد وارد ترانسفورماتور می شود. (روغن دورریز نمی شود).

✅ این روش در شرکتهای برق منطقه ای مازندران، برق منطقه ای تهران، برق منطقه ای گیلان و ... انجام شده است.

 2-روغنهای معدنی آلوده به PCB بیشتر از 7000ppmm یا روغنهای آسکارل ⬅️ امحاء با روش سوزاندن (Incineration) در کوره های مخصوص:

در این روش ترانسفورماتور و کلیه تجهیزات و متعلقات آن (از جمله روغن) و حتی خاک آلوده اطراف ترانس بسته بندی شده و به خارج از کشور ارسال می شود. سپس در کوره های مخصوص در دمای بالای 1000 درجه سانتیگراد سوزانده می شود.
✅ این روش در شرکتهای مس سرچشمه، نیروگاه اصفهان و ... مورد استفاده قرار گرفته است.

گزارشی با عنوان پرونده آسکارل در روزنامه🗞 ایران، 1381
ایران  اولین روزنامه ای بود که خطر روغنهای آسکارل و آلوده به pcb ترانسها را رسانه ای کرد.

این اقدام شجاعانه روزنامه ایران منجر به اقدام جدی تر دولت وقت و تشکیل کمیته امحاء pcb با همکاری وزارت نیرو، وزارت امور خارجه، سازمان حفاظت محیط زیست و... شد.

امحاء PCB در ایران

روغن ترانس آلوده به PCB (سمت راست)
روغن ترانس پس از PCBزدائی و بازپالایش (سمت چپ)

🔴 نکته مهم:
همانگونه که در روزهای گذشته عنوان شد آلودگی روغن ترانس به دو صورت است:

1.  روغن آسکارل
2. روغن معدنی آلوده به PCB

📷آنچه در عکس بالا مشاهده می کنید روغن معدنی آلوده به PCB (کمتر از 7000ppm) است که به روش شیمیائی پایه سدیم رفع آلودگی و بازپالایش شده و به ترانسفورماتور بازگشته است.
⚠️ روغن آسکارل بدلیل پایداری بالای شیمیائی رنگ روشنی⚪️ داشته (مثل آب) و بعد از گذشت حتی 15 سال از عمر آن رنگش تیره نمی شود. درحالیکه روغن معدنی آلوده به PCB در حقیقت یک روغن معدنی مشابه بقیه روغنهای موجود در ترانسهای غیرآلوده بوده و بالطبع با گذشت زمان (بعد از پنج سال) رنگ آن رو به تیرگی می رود.
☢️ اگر روغن ترانسی را دیدید که بعد از 20 سال همچنان رنگش روشن است (به شرطی که تعویض یا تصفیه شیمیائی نشده باشد) احتمال دارد که روغن آسکارل باشد.